Bez nich nie byłoby Unii Europejskiej. Kim byli jej ojcowie-założyciele?

Oficjalnie mówi się o jedenastu osobach, nazywanych ojcami-założycielami Unii Europejskiej. Określenie to nawiązuje do pojęcia „ojców-założycieli Stanów Zjednoczonych”, jak nazywano postacie, które miały duży wpływ na powstanie USA pod koniec XVIII wieku. Najbardziej znanym z nich jest Jerzy Waszyngton (George Washington) – dowódca w wojnie o niepodległość, a następnie pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki. Do tego grona zalicza się także innych uczestników wojny o niepodległość, takich jak Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski.

Europa była świadkiem wielu wojen, jednak nie walczyła w nich o swoją niepodległość. Tym bardziej, że Unia Europejska nie jest państwem. Kogo zatem możemy nazwać ojcem-założycielem Unii Europejskiej? Jednym z nich, uznawanym za najważniejszego, jest Robert Schuman, opisany w czerwcowym artykule „Człowiek wielkiej wizji i wielkich czynów”. „Święty w garniturze”. „Ojciec współczesnej Europy”.

Poza Schumanem do tego grona należą: Konrad Adenauer, Joseph Bech, Johan Willem Beyen, Winston Churchill, Alcide De Gasperi, Walter Hallstein, Sicco Mansholt, Jean Monnet, Paul-Henri Spaak i Altiero Spinelli. Każdy z nich miał jakiś wkład w powstanie lub rozwój Wspólnot Europejskich oraz wpływ na kształt obecnej Unii Europejskiej.

Zacznijmy od bliskiego współpracownika Schumana oraz współtwórcy słynnej Deklaracji Schumana. Francuski ekonomista Jean Monnet urodził się w miejscowości Cognac i przez pewien czas zajmował się, zgodnie z rodzinną tradycją, handlem koniakiem.

Zanim zasłużył się dla Europy miał pewne związki z Polską. W latach 20. pracując w Lidze Narodów zajmował się m. in. sprawami przemysłu na Górnym Śląsku. Później pomagał stabilizować polskiego złotego. Podczas II Wojny Światowej działał na rzecz bliskiej współpracy Wielkiej Brytanii i Francji, a także apelował o wsparcie Stanów Zjednoczonych.

Był współtwórcą ogłoszonej w 1950 roku Deklaracji Schumana, w której byłą mowa o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) oraz Wysokiej Władzy – jej organu wykonawczego. Kiedy wspólnota powstała w 1952 roku pierwszym przewodniczącym Wysokiej Władzy (poprzedniczki Komisji Europejskiej) został właśnie Monnet.

Z Schumanem blisko współpracował także Alcide de Gasperi – włoski polityk, działacz antyfaszystowski, wieloletni premier i współtwórca włoskiej chadecji (chrześcijańskiej demokracji). Z

Schumanem łączyły go też podobne poglądy – był osobą głęboko wierzącą i kierował się wartościami chrześcijańskimi. Ponadto obecnie są prowadzone procesy beatyfikacyjne tych dwóch polityków.

De Gasperi był jednym trzech z najdłużej urzędujących premierów Włoch. Potrafił poprowadzić swoją partię do wspaniałego zwycięstwa w wyborach, w okresie największego zagrożenia rosnącymi wpływami komunistów. Uważał też, że Europa Zachodnia powinna się zjednoczyć w walce z komunizmem. Był mediatorem między Niemcami a Francją oraz blisko współpracował z Schumanem w sprawie EWWiS, do której Włochy przystąpiły, choć nie miały węgla, a stal importowały.

Rodak De Gasperiego, Altiero Spinelli, również walczył z faszyzmem, lecz był związany ze skrajną lewicą. Podczas zesłania na wysepkę Ventotene na Morzu Tyrreńskim, napisał w 1941 roku tzw. „Manifest z Ventotene”. W tym kontrowersyjnym dokumencie pisał o konieczności stworzenia solidnego europejskiego państwa ponadnarodowego (jako jedynego realnego antidotum na nacjonalizm), o charakterze nowemu państwu charakter opiekuńczym i socjalistycznym.

W latach 80. był posłem do Parlamentu Europejskiego, a jego tzw. Plan Spinellego był inspiracją dla niektórych europejskich traktatów.

Na uwagę zasługuje także Niemiec Konrad Adenauer. Wbrew komunistycznej i antyniemieckiej propagandzie Adenauer był zdecydowanym przeciwnikiem narodowego socjalizmu. Jeszcze w 1933 roku, czyli tuż po dojściu nazistów do władzy, będąc nadburmistrzem Kolonii odmówił udekorowania miasta flagami ze swastyką, za co spotykały go później represje.

Wspomnianym burmistrzem został w wieku 41 lat, będąc wtedy najmłodszą osobą na podobnym stanowisku. Po wielu latach, w 1949 roku, objął stanowisko pierwszego w historii kanclerza Republiki Federalnej Niemiec (RFN, Niemiec Zachodnich) Nazywany był „der Alte” (z niemieckiego „staruszek”), ponieważ miał już wtedy 73 lata.

Adenauer nie był wcale kanclerzem tymczasowym czy też przejściowym. Szefem rządu pozostał przez kolejne 14 lat, stawiając się odbudowę Zachodnich Niemiec i integrację z Zachodem. To za jego rządów doszło do historycznego pojednania francusko-niemieckiego, co było jednym z warunków trwałego pokoju w Europie.

W rządzie Adenauera był także Walter Hallstein, znany jako autor „doktryny Hallsteina”, według której RFN miały prawo do reprezentowania obu państw niemieckich za granicą i nieutrzymywały stosunków dyplomatycznych z państwami utrzymującymi stosunki dyplomatyczne z NRD – Niemcami Wschodnimi (z wyjątkiem ZSRR). W późniejszym okresie Hallstein został pierwszym przewodniczącym Komisji Europejskiej.

Połowę państw założycielskich UE stanowią tzw. kraje Beneluksu, czyli Belgia, Holandia i Luksemburg. Słowo Benelux to skrót powstały z połączenia pierwszych sylab: Belgique, Nederland i Luxembourg, a pierwotnie określenie to oznaczało jedynie unię celną wspomnianych państw, która zresztą stanowiła jeden ze wzorów dla Wspólnot Europejskich.

Do utworzenia tej unii w 1944 roku przyczynił się Paul-Henri Spaak, wieloletni premier Belgii. Polityk ten kojarzony jest także z przygotowaniami do podpisania w 1957 roku Traktatów Rzymskich. Komisja przygotowawcza, odpowiedzialna za przygotowanie raportu na temat stworzenia europejskiego wspólnego rynku (nazwana później Komitetem Spaaka) stworzyła raport, będący podstawą rozmów i negocjacji, mających na celu wypracowanie tekstu nowych traktatów (tzw. Raport Spaaka).

Spaak działał też w innych organizacjach, nie tylko europejskich. Był pierwszym przewodniczącym Zgromadzenia Ogólnego ONZ, a później sekretarzem generalnym NATO.

Wracając do traktatów Rzymskich, dużą rolę odegrał wtedy tzw. Plan Beyena, przygotowany przez Johana Willema Beijena (Beyena). Ten holenderski polityk i bankier, a także minister spraw zagranicznych, sformułował ideę wspólnego rynku. Choć rola Beyena w procesie integracji europejskiej była często pomijana, jest uznawany za kogoś, kto dał Europie impuls wtedy, kiedy tego najbardziej potrzebowała.

Inny Holender, Sicco Mansholt – rolnik, a podczas II wojny Światowej działacz ruchu oporu, sformułował podstawy Wspólnej Polityki Rolnej. Był pierwszym unijnym komisarzem odpowiedzialnym za rolnictwo, a później też przewodniczącym Komisji Europejskiej.

Ważną rolę odegrał też premier Luksemburga Joseph Bech, który jeszcze przed II wojną światową popierał pewną formę integracji europejskiej, by uniknąć uzależnienia Luksemburga od potężnych sąsiadów. On także miał wpływ na powołanie Beneluksu, a następnie popierał utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali i przeforsował propozycję swojej ojczyzny jako miejsca siedziby powstającej organizacji.

To dzięki jego staraniom to niewielkie państwo stało się jednym z kluczowych graczy w Europie.

Wszyscy wyżej wymienieni politycy i działacze są przedstawicielami państw założycielskich Wspólnot Europejskich – Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, Niemiec i Włoch. Ale w gronie ojców-założycieli jest także pochodzący z Wielkiej Brytanii (i rządzący nią przez wiele lat jako premier) Winston Churchill, autor koncepcji „Stanów Zjednoczonych Europy”.

Zjednoczone Królestwo w pierwszych latach po II Wojnie Światowej nie było zainteresowane integracją europejską. Podkreślał to sam Churchill, który 19 września 1946 roku w Zurychu wygłosił słynne przemówienie o „stworzeniu czegoś w rodzaju Stanów Zjednoczonych Europy” jako panaceum na problemy Europy i jako zapobieżenie wszelkim wojnom. Kilka chwil później dodał jednak, że „Całemu temu pilnemu dziełu Francja i Niemcy muszą wspólnie przewodzić”. Wielką Brytanię i Brytyjską Wspólnotę Narodów (a także potężną Amerykę i – ewentualnie – Rosję Sowiecką) widział jedynie w gronie przyjaciół Europy.

Z inicjatywy Churchilla powstała też Rada Europy (często błędnie mylona z Radą Europejską lub Radą Unii Europejskiej), do której należą niemal wszystkie europejskie państwa, w tym – od momentu jej powołania w 1949 roku – Wielka Brytania.

Warto dodać, że w 1953 roku został on laureatem Nagrody Nobla. Jeżeli otrzymują ją politycy, zwykle chodzi o nagrodę w dziedzinie pokoju. Szczególnie, gdy – tak jak Churchill – mają dużo do czynienia z

wojną i pokojem. Churchilla wyróżniono jednak za „wielkie mistrzostwo utworów o charakterze historycznym i biograficznym, a także błyskotliwą sztukę oratorską, z pomocą której bronił najwyższych ludzkich wartości” w dziedzinie literatury.

Punkt Informacji Europejskiej Europe Direct – Katowice działa w ramach ogólnoeuropejskiej sieci stworzonej przez Komisję Europejską. W ramach działalności prowadzony jest otwarty punkt informacyjny, a także organizowane różne wydarzenia, wśród których wymienić należy lekcje europejskie, wykłady i szkolenia. Usługi Punktu świadczone są nieodpłatnie. Wszystkie osoby zainteresowane współpracą lub chcące uzyskać informację zapraszamy na stronę internetową www.europedirect-katowice.pl .