Architekt Tomasz Malkowski o modernistycznym dworcu PKP w Zabrzu

Co więcej, Malkowski uważa, że dworzec kolejowy w naszym mieście to nie klasyczny przykład funkcjonalnej architektury socrealizmu, lecz abstrakcyjna, geometryczna architektura późnego modernizmu! Poniżej prezentujemy cały list Tomasza Malkowskiego:

Czytając dyskusję wokół dworca w Zabrzu uderzyła mnie pewna nutka sentymentu mieszkańców za dawnym dworcem, która mnie mocno rozsierdziła, bo wpisuje się w irracjonalnie silną w Polsce tendencję historyzacji i powrotu do "jesieni średniowiecza".

Nie przeszkadza mi, że istnieją zapaleńcy, którzy lubią wdziewać zbroje i bawić się w turnieje rycerskie - ot niewinne hobby. Ale niebezpieczne jest, gdy tę modę na "średniowiecze" chcemy przenosić na nasze miasta.

Nieraz łapię się za głowę, gdy jeżdżąc po kraju widzę jak wokół szos wyrastają niczym grzyby po deszczu drewniane karczmy kryte strzechą albo góralskie chaty (te ostanie nawet nad morzem, ponad pół tysiąca kilometrów od gór). Nie wiem skąd w nas taka niechęć do współczesnej architektury, a tęsknota za starym (a tak naprawdę nowym, tylko udającym, często nieudolnie, stare).

Dlatego jak słyszę o powrocie do XIX-wiecznego dworca, który w Zabrzu był bardzo prowincjonalnym, nieciekawym i typowym budyneczkiem z cegły - to po prostu tego nie rozumiem.

Niestety na współczesnej polskiej architekturze (mam na myśli obiekty z lat 1945-1989) cieniem kładą się dwie rzeczy, który powodują, że jest ona odsądzana od czci i wiary: jej straszne zaniedbanie oraz historyczne pochodzenie. Zwłaszcza to ostatnie powoduje, że Polacy nie lubią architektury tego okresu, bo jest PRL-owska! Socjalistyczna! Komunistyczna! Oczywiście to wszystko bzdura!

Architektura, z wyjątkiem dzieł szczególnie nasyconych symboliką, zazwyczaj jest apolityczna. Budynek nie może być komunistyczny, co najwyżej powstać w okresie komuny. Tak jak Reksio czy Bolek i Lolek nie są komunistami, tylko bohaterami kreskówek powstałymi w okresie PRL-u.

Zabrzański dworzec, ten ukończony w 1967 roku jest o niebo lepszy od tego XIX-wiecznego.

Władze PRL-owskie nie wybudowały go, żeby deptać historię miasta, ale by stworzyć budynek lepiej dostosowany do coraz większego ruchu pasażerskiego, z odpowiednią przestrzenią na poczekalnię, restaurację dworcową, sklepy etc. Powstał kawał dobrej modernistycznej architektury. Horyzontalna hala była i jest całkowicie współczesna, to szklany prostopadłościan o eleganckiej sylwecie. Jego boczne elewacje wraz z wysuniętym okapem płaskiego dachu tworzą mocną ramę dla zupełnie szklanej fasady.

Transparentną ścianę dzielą jedynie wysmukłe filary ustawione w równym rytmie. Dzięki temu będąc na dworcu ma się bezpośredni wgląd w centrum miasta, zza szkła widać ceglane budynki, w tym piękny neogotycki gmach poczty. Od strony torów dworzec jest mniej transparentny, tutaj elewacja to sekwencja pionowych, wąskich przepruć, które dla osób patrzących z przejeżdżających pociągów wydają się być ciągiem szybko zmieniających się kadrów. Także wielka przestrzeń holu jest godziwą bramą do miasta, bo przecież taką funkcję pełni każdy dworzec główny.

Oczywiście dworzec jest zaniedbany.

Oczywiście można go lepiej powiązać z komunikacją miejską, wyposażyć w parkingi, a nawet centrum handlowe. Szczęśliwie w Zabrzu jest dużo miejsca pod tego typu inwestycje – po drugiej stronie torów jak i nad nimi.

Ale nie widzę żadnego powodu, by burzyć dzieło Karola Fojcika, architekta dworca i w zamian stawiać na powrót XIX-wieczną stacyjkę.

No chyba, że ktoś chce się cofać w rozwoju. To może i należy zrezygnować z latarni elektrycznych i zastąpić je gazowymi – są przecież takie ładne, dają miłe dla oka migotliwe światło!

Podsumowując – dworzec w Zabrzu wymaga zmian, być może nawet sporej przebudowy. Ale tej architekturze należy się taki sam szacunek jak XIX-wiecznym dworcom. PRL to też historia, modernistyczny dworzec jest ciekawym obiektem z tego zamkniętego okresu.

I nie jest prawdą, by budynek był socrealistyczny.

Jak mówił Dariusz Walerjański. Socrealizm to styl, który trwał w pierwszej połowie lat 50. XX wieku, należą do niego obiekty takie jak Pałac Kultury i Nauki w Warszawie, czy Nowa Huta w Krakowie, to architektura o historycznych detalach, wyposażona często w gzymsy, attyki, kolumny oraz pełna symboli, malowideł i płaskorzeźb przedstawiających hutników, traktorzystki itp.

Architektura socrealistyczna jest wedle definicji „socjalistyczna w treści i narodowa w formie”, a tego chyba dworcowi w Zabrzu nawet przy dużym doń uprzedzeniu nie sposób zarzucić. Nie ma w nim żadnych płaskorzeźb przodowników pracy ani monumentalnej oprawy i portyków – to abstrakcyjna, geometryczna architektura późnego modernizmu.

Ci wszyscy „obrońcy historii”, którzy chcą wyburzenia powojennego dworca i odtworzenia XIX-wiecznego zapominają, że historia nie jest raz na zawsze zamkniętą księgą. Historia nie skończyła się w 1900 roku. Dworzec z 1967 roku, liczący już sobie 43 lata to także kawałek historii Zabrza! Jego rozebranie byłoby więc deptaniem historii. I zniszczeniem jednego z najlepszych obiektów z okresu 1945-89 jakie powstały w mieście.

Tomasz Malkowski,
architekt i dziennikarz, obrońca dworca w Katowicach, twórca profilu dworca na facebook`u Brutal z Katowic

Co powinno się stać z Zabrzańskim dworcem PKP? Piszcie w komentarzach, jakie macie pomysły i głosujcie w naszej sondzie.